معرفی کتاب
عنوان کتاب: نفرین زمین
نویسنده: جلال آل احمد
سال نشر: 1383 (انتشار برای اولین بار در سال 1346)
انتشارات: تهران؛ فردوس
«نفرین
زمین»، یکی از خواندنی‌ترین کتاب‌های جلال آل احمد است که ورود مدرنیته به ایران را
روایت می‌کند. در این داستان، جلال معلمی است که برای تدریس به روستایی دورافتاده
فرستاده می‌شود و در خلال داستان، تحولات و رویدادهای آبادی را گزارش می‌کند. ایام
حضور جلال در روستا، مصادف است با تحولاتی چون اصلاحات ارضی و تقسیم اراضی که در
نتیجه‌ی آن سازوکارهای اجتماعی روستا دست‌خوش دگرگونی می‌شود. اما حادثه‌ی دیگری
که بر سازوکارهای اجتماعی روستا اثر می‌گذارد، ورود ماشین‌آلات کشاورزی و صنعتی در
اثر افزایش فروش نفت است. آسیاب بادی روستا جای خود را به آسیاب نفتی می‌دهد؛
موتور دیزلی جایگزین قنات می‌شود؛ تراکتور جای گاوآهن‌های سنتی را در شخم و وجین
مزارع می‌گیرد و تأسیس مرغداری صنعتی در ده، نظام اشتغال و به تبع نظام فرماندهی و
فرمان‌بری روستا را دگرگون می‌کند.
وجه دیگر
رمان نفرین زمین، مقایسه‌ی مدام زندگی روستایی و شهری است: «فرق اصلی شهر و ده، در
رابطه‌ای است که با زمین‌داریم. شهری زمین را در یک کف دست خاک گلدانش محصور می‌کند،
یا در عرصه‌ی باغچه‌اش که از دو تخته قالیچه پهن تر نیست. یعنی که زمین برای او
تفنن است. اما دهاتی زمین را می کارد؛ یعنی زنده نگه می‌دارد و از عقیم ماندنش جلو
می‌گیرد. بهش کود می‌دهد؛ باهاش ور می رود؛ بوی خاکش را می‌شناسد و جنسش را و
طاقتش را و لیاقتش را و ازش محصول بر می‌دارد. این است که زمین برایش شخصیت دارد (ص214).
در جای
دیگری، این اقتصاد و مدرنیته‌ی نفتی است که موضوع نقد جلال قرار می‌گیرد: درست است
که پول نفت هست و حاصلش آن سد دز و این چاه‌ها، ولی عاقبت؟ اگر از شیر مرغ تا جان
آدمیزاد را به ازای نفت برایمان آماده کنند، این کود خارجی که ما را در ترکیب آن
هیچ دخالتی نیست؟ [عاقبت که چه؟]
نهایتا این که این کتاب شایسته ی یک بررسی تاریخی و جامعه شناختی است.
